Dr.Av.Ali Yüksel[1]
1982 Anayasa’sı 18 Ekim 1982 tarihinde kabul edilmiş girmiş ve 9 Kasım 1982 tarihli 17863 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Anayasa , Meclis, Hükümet ve Cumhurbaşkanı üçlüsünün ağırlıkta olduğu bir sistem getirmiştir. Anayasa bazı değişikliklerle devam etmiş ise de esaslı değişiklik devletin yönetim sisteminde 2018 yılı değişikliği ile olmuştur. Bu yeni sisteme göre Anayasa 104. maddesinde ‘’ Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir. ‘’ şeklinde düzenleme yapılmıştır. Bu hükme dayanarak Cumhurbaşkanı tarafından 1 Numaralı Cumhurbaşkanı kararnamesi yayınlanmıştır[2].
Cumhurbaşkanlığı tarafından yayınlanan 1 Numaralı Kararname ile devletin teşkilat yapısı yeniden düzenlenmiştir. Bu kararname 10 Temmuz 2018 tarihli 30474 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Muhalefet partisince açılan dava ile bu Kararname’nin bazı maddelerinin Anayasa’ya aykırı olduğu iddia edilerek, iptal talep edilmiştir. Bu dava Mahkemede 2018/118 esas sayı ile görülmüş 26.10.2023 tarihinde verilen 2923/189 Karar nolu kararı ile Kararnamenin bazı maddeleri iptal edilmiştir. Bu kararda, imar ve şehircilik için önem arz eden ve uygulanan bazı maddelerin de iptal edilmesi önemlidir. Bu maddeler, gayrimenkul, imar, planlama konularını önemli ölçüde düzenleyen hükümler olması sebebiyle, uygulamayı etkileyeceğini, bu hükümlere dayalı ve halen devam etmekte ya da planlama aşamasındaki konularda duraksama yapacağını düşünmekteyiz. Bu nedenle, bu hükümler ile iptal edilen kısmın bir tabloda gösterilmesinin resmi ve özel kurum ve kişilere faydalı olacağını düşünmekteyiz. Tablo özet ve kısaltma içerdiğinden daha detaylı anlaşılması için kararname maddesi ile iptal hükmü detaylı incelenmelidir.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın görev ve yetkilerinin Anayasa Mahkemesi Tarafından İptaline ilişkin Tablo[3]
| 1 Nolu CB Kararnamesi | İptal Edilen Maddenin Konusu | AYM Gerekçesi | Etkisi | |
| 1 | 97/ç | ÇŞİB’nin[4] her tür ve ölçekte planlama, parselasyon yapmak, onaylamak, idarenin 2 ay onaylamadığı ruhsat ve yapı iznini verme yetkisi | Arsa ve araziler ile bunlar üzerindeki yapılar Anayasa’nın 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | Bakanlığın buna benzer yetkileri 3194 s. Kanun 8/g ve 9. maddesinde kanunda zaten vardı, bu yetkilerin bir kısmı halen geçerlidir. Yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlemeyecektir. |
| 2 | 97/ğ | ÇŞİB’nin gecekondu ve kıyı alanında ve mera ve ormandan çıkarılan yerlerde özel proje onayı yapmak, TOKİ kapsamındaki yerlerde planlama, ruhsat ve iskan yetkisi | Arsa ve araziler, gecekondu, kıyı ile bunlar üzerindeki yapılar Anayasa’nın 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | Bu konularda kanunlardaki mevcut düzenlemeler geçerli ancak CB kararnamesi ile düzenlenemeyecektir. Yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlemeyecektir. |
| 3 | 97/h | ÇŞİB’nin Devletin, hazinenin, kamu kurum veya kuruluşları veya özel hukuk kişilerinin taşınmazlarına dair özel planlama ve parselasyon taleplerini ilgili kurumun 3 ayda yapmaması durumunda Valilik yolu ile gelen başvuruda karar verme yetkisi, bu alanlarda ruhsat ve iskan ve işyeri açılış ruhsatı yetkisi. | Mülkiyet hakkına ilişkin bir düzenleme niteliğinde bulunan kural CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadır. Anayasa’nın 104/17 ye aykırıdır. | Bu konularda kanunlardaki mevcut düzenlemeler geçerli ancak CB kararnamesi ile düzenlenemeyecektir. Yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlemeyecektir. |
| 4 | 97/n | Atatürk Kültür Merkezi (Taksim) alanının planlanması, yenilenmesi, ruhsatının Bakanlık’ta olması | Bu konu mülkiyet ve planlama ile ilgilidir. AY. 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | |
| 5 | 97/o | ÇŞİB’nin Mahalli idareleri ve bunların merkezi idare ile olan alaka ve münasebetlerini düzenleme yetkisi | Anayasa’nın 127 idari vesayet yetkisi kanunla düzenlenir. Kural düzenleme yetkisini Bakanlığa vermektedir. Anayasa’nın 127. maddesine aykırıdır.
|
Mevcut kanunlardaki merkezi idare ile mahalli idare ilişkisine ait düzenlemeleri geçerlidir. CBK kararı ile düzenlenemeyecektir. |
| 6 | 102/g | MPG’nin[5] Cumhurbaşkanınca belirlenen projelerde kamu ve özel arazilerin fonksiyon, kamulaştırma, plan ve parselasyonu yapmak ve onaylama yetkisi | Çevre, imar ve yapılaşmaya ilişkin olarak harita, etüt, plan, parselasyon planı, kamulaştırma, arazi ve arsa düzenlemesi mülkiyet hakkına ilişkin olup CBK ile düzenlenemeyecektir.
Anayasa’nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırıdır. İptalleri gerekir. |
Mevcut Yasalardaki düzenleme geçerlidir. Yeni bir düzenleme yapılacaksa, Kanunla yapılmalıdır. |
| 7 | 102/k | MPG’nin Cumhurbaşkanınca yetkilendirilen alanlar ile merkezi idarenin yetkisi içindeki kamu
yatırımları, mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, enerji tesisleri,7269 sayılı Afet Kanununa göre yapılacak bina, altyapı ve üstyapıya dair harita, plan, parselasyon yapma yetkisi
|
Çevre, imar ve yapılaşmaya ilişkin olarak harita, etüt, plan, parselasyon planı, kamulaştırma, arazi ve arsa düzenlemesi mülkiyet hakkına ilişkin olup CBK ile düzenlenemeyecektir.
Anayasa’nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırıdır. İptalleri gerekir. |
Mevcut Yasalardaki düzenleme geçerlidir. Yeni bir düzenleme yapılacaksa, Kanunla yapılmalıdır. |
| 8 | 107/h | MHGM’nin[6] Bakanlığın görev alanına giren konularla ilgili olarak mimarlık ve mühendislik meslek kuruluşlarına ilişkin mevzuatı hazırlamak ve bunları denetlemek | Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki devlet denetiminin bir vesayet yetkisi olduğu genel olarak kabul edilmekle birlikte bu kuruluşlar üzerinde uygulanması gereken vesayet, Anayasa’nın 127. maddesinin beşinci fıkrasında öngörülen vesayet yetkisinden farklıdır. Anayasa’nın 135. maddesinin beşinci fıkrasına göre merkezî idarenin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki vesayet yetkisi kanunla düzenlenmeli ve bu vesayet yetkisi idari ve mali denetim kapsamındaki konular ile sınırlı olmalıdır. | Mevcut kanunlardaki düzenleme dışında bir düzenleme yapılacaksa CB kararı ile değil Kanunla yapılmalıdır. |
[1] İstanbul Barosu avukatı
[2] Yayımlandığı Resmî Gazetenin Tarihi – Sayısı : 10 Temmuz, 30474.
[3] Tablo için 5846 sayılı Kanun’a göre açık ve belirgin kaynak belirterek atıf ve alıntı izni vardır.
[4] ÇŞİB; Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı
[5] Mekansal Planlar Genel Müdürlüğü
[6] Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü
